25 września 2024 roku wchodzą w życie przepisy ustawy z dnia 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów (Dz. U. Poz. 928). Celem ustawy jest implementowanie do polskiego systemu prawnego przepisów dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii.
Celem wprowadzonych przepisów jest ochrona sygnalistów, czyli osób, które zgłaszają lub ujawniają publicznie informację o naruszeniu prawa uzyskaną w kontekście związanym z pracą. Sygnalistami mogą być nie tylko pracownicy, ale także osoby wykonujące pracę zarobkową na podstawie umowy cywilnoprawnej, stażyści, praktykanci, wolontariusze, a także wspólnicy spółki, prokurenci oraz kontrahenci.
Art. 3 ustawy o ochronie sygnalistów przewiduje otoczenie ochroną osoby, która zgłosi naruszenie prawa polegające na działaniu lub zaniechaniu niezgodnym z prawem lub mające na celu obejście prawa dotyczące:
1) korupcji;
2) zamówień publicznych;
3) usług, produktów i rynków finansowych;
4) przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu;
5) bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami;
6) bezpieczeństwa transportu;
7) ochrony środowiska;
8) ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego;
9) bezpieczeństwa żywności i pasz;
10) zdrowia i dobrostanu zwierząt;
11) zdrowia publicznego;
12) ochrony konsumentów;
13) ochrony prywatności i danych osobowych;
14) bezpieczeństwa sieci i systemów teleinformatycznych;
15) interesów finansowych Skarbu Państwa Rzeczypospolitej Polskiej, jednostki samorządu terytorialnego oraz Unii Europejskiej;
16) rynku wewnętrznego Unii Europejskiej, w tym publicznoprawnych zasad konkurencji i pomocy państwa oraz opodatkowania osób prawnych;
17) konstytucyjnych wolności i praw człowieka i obywatela – występujące w stosunkach jednostki z organami władzy publicznej i niezwiązane z dziedzinami wskazanymi w pkt 1-16.
Wobec sygnalistów nie mogą być podjęte działania odwetowe ani ich próby. Za działania odwetowe ustawa uznaje m. in. odmowę nawiązania stosunku pracy, wypowiedzenie lub rozwiązanie stosunku pracy bez wypowiedzenia, obniżenie wysokości wynagrodzenia za pracę, pominięcie przy awansowaniu, przeniesienie na niższe stanowisko pracy, niekorzystną zmianę miejsca wykonywania pracy lub rozkładu czasu pracy, mobbing, dyskryminację, działanie zmierzające do utrudnienia znalezienia w przyszłości pracy w danym sektorze lub w danej branży.
Ustawa nakłada na pracodawców zatrudniających powyżej 50 pracowników lub osób wykonujących pracę zarobkową na innej podstawie prawnej niż stosunek pracy, obowiązek wprowadzenia procedury zgłoszeń wewnętrznych. Pracodawcy zatrudniający poniżej 50 osób, mogą wprowadzić w zakładach pracy procedurę zgłoszeń wewnętrznych, jednak nie jest to obowiązkowe.
Pracodawca opracowuje procedurę zgłoszeń wewnętrznych po konsultacji z zakładowymi organizacjami związkowymi. Jeżeli w zakładzie pracy nie działają organizacje związkowe, pracodawca dokonuje konsultacji z przedstawicielami osób świadczących pracę na rzecz podmiotu. Procedura zgłoszeń wewnętrznych wchodzi w życie po upływie 7 dni od dnia podania jej do wiadomości osób wykonujących pracę w sposób przyjęty w podmiocie prawnym.
Procedura zgłoszeń wewnętrznych powinna wskazywać m. in.:
– jednostkę organizacyjną lub osobę upoważnioną przez pracodawcę do przyjmowania zgłoszeń wewnętrznych,
– sposoby przekazywania zgłoszeń wewnętrznych przez sygnalistę wraz z jego adresem korespondencyjnym lub adresem poczty elektronicznej,
– bezstronną jednostkę organizacyjną lub osobę upoważnioną do podejmowania działań następczych, włączając w to weryfikację zgłoszenia wewnętrznego i dalszą komunikację z sygnalistą,
– tryb postępowania z informacjami o naruszeniach prawa zgłoszonymi anonimowo,
– obowiązek potwierdzenia sygnaliście przyjęcia zgłoszenia wewnętrznego,
– obowiązek podjęcia działań następczych przez wewnętrzną jednostkę organizacyjną lub osobę.
Termin do wdrożenia procedury zgłoszeń wewnętrznych upływa za dwa tygodnie, dlatego pracodawcy powinni niezwłocznie przystąpić do opracowania i ogłoszenia procedury.
Należy wskazać, że wobec osoby, która będąc odpowiedzialna za ustanowienie procedury zgłoszeń wewnętrznych, wbrew przepisom ustawy procedury tej nie ustanawia lub ustanawia ją z istotnym naruszeniem wynikających z ustawy wymogów, ustawodawca przewidział karę grzywny.
